5 De invloed van Europa op de digitalisering

Hoe Europa digitalisering vormgeeft met regelgeving ter bescherming van burgers, het creëren van een digitale interne markt, en het reguleren van de macht van techgiganten.

Europa is wereldwijd een belangrijke speler op hoe de digitalisering wordt vormgegeven. Waar in veel landen buiten Europa de regulering op het vlak van digitalisering minimaal is, voert Europa regelgeving in die de wildgroei aan ontwikkelingen aan banden moet leggen en aan regelgeving onderwerpt. De onderliggende doelen van Europa zijn de bescherming van de Europese burgers, het creëren van een digitale markt (single digital market) waarop alle lidstaten informatie en diensten kunnen delen en de regulering van de macht van een aantal monopolisten zoals Google, Meta, Microsoft en andere voornamelijk Noord-Amerikaanse technologiebedrijven. Deze drie pijlers zijn essentieel om de richting en intentie van Europese wetgevende initiatieven te begrijpen.

Bescherming van burgers

De bescherming van persoonlijke informatie en gegevens van Europese burgers staat centraal in veel EU-wetgevingen, zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG, General Data Protection Regulation). De AVG werd ingevoerd om te reageren op de groeiende bezorgdheid over privacy, vooral gezien de toename van digitalisering en gegevensgestuurde benaderingen van bedrijven en overheden. Deze regelgeving zorgt ervoor dat persoonsgegevens alleen met de benodigde toestemming worden verwerkt, het biedt burgers uitgebreide rechten om controle over hun gegevens te houden, en legt strenge sancties op aan diegenen die deze regels overtreden. Dit is een reactie op de toenemende incidenten van gegevenslekken en de algemene zorg over de veiligheid van persoonlijke informatie.

Single Digital Market

De Europese Unie streeft naar het creëren van een Digitale Markt (Single Digital Market) die het voor bedrijven makkelijker maakt om over grenzen heen te opereren en consumenten meer keuze, betere prijzen en hoogwaardige diensten biedt. Wetgevingen zoals de eIDAS-verordening en de recent voorgestelde Wet Digitale Markten (Digital Markets Act) en Wet Digitale Diensten (Digital Services Act) zijn ontworpen om digitale barrières tussen de lidstaten te elimineren en een gelijk speelveld te creëren. Dit omvat het aanpakken van problemen zoals geografische blokkeringen (geo-blocking), oneerlijke contractvoorwaarden, en het bevorderen van de onderlinge werking (interoperabiliteit) van digitale diensten.

Regulering van monopolisten

Een ander belangrijk aspect van de EU-wetgeving is het reguleren van de dominante positie van grote technologiebedrijven, veelal gevestigd in Noord-Amerika, zoals Google, Meta, Apple, Microsoft, Facebook en Amazon. Samen vormen deze bedrijven meer dan tweederde van de digitale diensten die in Europa worden geleverd. Ze hebben daarmee een enorme invloed op de Europese markten, vaak zonder passende lokale investeringen of belastingafdrachten, wat leidt tot zorgen over oneerlijke concurrentie en ontwrichtende invloed op lokale bedrijven. De Wet Digitale Markten (Digital Markets Act) richt zich bijvoorbeeld op het beheersen van de marktmacht van deze giganten, door praktijken die concurrentie belemmeren aan te pakken en door transparantie en keuzevrijheid voor gebruikers te vergroten.

Toekomstige uitdagingen en richtingen

De digitalisering staat ondertussen niet stil. Daarom wordt er hard gewerkt aan nieuwe regelgeving. De uitdaging is om een evenwicht te vinden tussen het beschermen van de belangen van burgers en het stimuleren van technologische en economische groei. De implementatie van deze regels moet ook rekening houden met het snel veranderende technologische landschap, waarbij nieuwe ontwikkelingen zoals kunstmatige intelligentie (artificial intelligence) en blockchain nieuwe vraagstukken opwerpen. Concreet zullen de komende jaren een aantal nieuwe wetten van kracht worden:

Data Governance Act en Data Act

Deze toekomstige wetten zullen de manier waarop data wordt gedeeld en beheerd binnen de EU verder vormgeven. Voor Nederland betekent dit een stimulans voor het veilig delen van data tussen bedrijven en overheden, met een sterke nadruk op privacybescherming. Binnen deze context wordt er voor sectoren specifieke wetgeving ontwikkeld zoals de European Health Data Space (EHDS). Doel is om een veilige en efficiënte uitwisseling van gezondheidsgegevens te bevorderen, waardoor burgers meer rechten krijgen ten aanzien van hun medische gegevens en er tegelijk meer ruimte ontstaat voor onderzoek en innovatie in de zorg.

In het verlengde hiervan zullen er nog specifieke verordeningen komen voor Cyber Resilience (het verbeteren van de veiligheid van verbonden apparaten, software en andere digitale producten), ePrivacy (het moderniseren van elektronische communicatie) en Green Digital Framework (het verduurzamen van de digitale sector als geheel).

Kunstmatige Intelligentie (AI) en regelgeving

De EU werkt aan een regelgevend kader voor betrouwbare AI, wat essentieel is voor het minimaliseren van risico’s en het stellen van ethische normen. Dit zal van invloed zijn op de wijze waarop Nederlandse bedrijven en overheidsinstanties AI-technologieën ontwikkelen en implementeren.

Versterking van digitale infrastructuur

Verdere investeringen in digitale infrastructuur zoals breedband, 5G en toekomstige 6G-netwerken zijn te verwachten. Dit zal Nederland helpen om beter verbonden en concurrerender te zijn in het digitale tijdperk.

Digitale vaardigheden

Initiatieven om de digitale vaardigheden van de Europese bevolking te verbeteren en uit te breiden zijn cruciaal voor inclusieve deelname aan de digitale samenleving en economie. Nederland zal naar verwachting actief blijven in het ondersteunen van deze educatieve programma’s.

Conclusie

De rol van Europa in de digitalisering van Nederland is significant en blijvend. Iedere organisatie zal de komende jaren weer aan de slag moeten om deze regels te implementeren. Wat daarbij opvalt is dat Nederland op het gebied van regulering van de digitalisering relatief weinig heeft gerealiseerd. Inmiddels hebben we de Archiefwet en de Wet Open Overheid, maar er zijn ook een hoop en wetten en regels die nooit zijn gefinaliseerd. Zo is de Wet Digitale Overheid nog altijd in ontwikkeling en was er sprake van een Wet Informatiehuishouding, maar die lijkt inmiddels van tafel. Nederland kijkt in toenemende mate naar Europa en voert zelf steeds minder regie over de koers van digitale wet- en regelgeving. En dat terwijl Nederland een van de meest gedigitaliseerde landen van Europa is.

De toekomst vraagt om een balans tussen het stimuleren van innovatie en het beschermen van de rechten en veiligheid van burgers. De exacte impact van toekomstige wetgevingen zal sterk afhankelijk zijn van de dynamische ontwikkelingen binnen de digitale economie en de politieke wil binnen de EU. Dit alles vereist een alerte en adaptieve benadering van zowel beleidsmakers als bedrijven binnen Nederland. Ondertussen kijkt de rest van de wereld met belangstelling naar waar Europa mee komt.